Haaksbergse waterlinie moest Bommen Berend in de 17de eeuw stoppen

In Groningen is hij een held: Carl von Rabenhaupt (1602-1675), commandant van het Staatse leger. In 1672 verdreef hij de troepen van de bisdommen Münster en Keulen uit Groningen. Dat hij daarna de veengronden rond Haaksbergen en Buurse onder water liet zetten is minder bekend.

Een waterlinie in de Twentse zandgrond, Luc Jehee en Eric Brinckmann ontdekten haar in een Zwols archief. Om voor het landgoed Het Lankheet de geschiedenis van de Buurserbeek boven water te krijgen doorzochten Brinckmann en Jehee het Historisch Centrum Overijssel (HCO) in Zwolle en Deventer. Met name om de schippers van de Buurserpot met verhalen te voeden, die ze op hun beurt vertellen aan passagiers.

Brinckmann: „In boeken staan vaak algemene beschrijvingen over de vier grote thema’s van de Buurserbeek: vissen, varen, bevloeien en malen. Maar details ontbreken. En die hebben we gevonden in de depots van het HCO. Oude geschriften, dikwijls voortgekomen uit frustraties. Van wateroverlast en overhangende takken tot palingfuiken die de doorvaart belemmerden. Dichter bij de geschiedenis kom je niet."

De Hoxberger Veenen

Tot hun grote verrassing stuitte het tweetal op een verzamelverslag van gebeurtenissen die zich afspeelden rond de Buurserbeek. Het document is vermoedelijk opgemaakt tussen 1746 en 1751. En daar staat het, in acht regels: ‘Bij d’oude Buuirse Schans heeft wijle den Hr. General Rabenhaupt ao 1673, toen Coeverden Veroveert, en de Munstrische uit de Lande Verslagen waaren een Dam voor deese beek doen leggen waardoor de Hoxberger Veenen rechts en linchs, nevens alle Vlaktens tot Ahuis en verders wierden geinondeert, om de Stroperien des Viands en alle Vaartuygen te beletten, in Tweente na deesd kant te kunnen weerkommen.’

Dit verslag diende als één van de stukken in een rechtszaak tussen de Hanzesteden Deventer en Zwolle. Door aanpassingen in de Schipbeek (stroomopwaarts Buurserbeek) dreigde de Regge onbevaarbaar te worden en daardoor ook de vaarroute naar Zwolle via de Vecht. Ruzie dus tussen handelsconcurrenten Deventer en Zwolle.

Dam in het Haaksbergerveen

In het Rampjaar 1672 verdedigde Von Rabenhaupt met zo’n tweeduizend soldaten Groningen succesvol tegen de 24.000 manschappen van de bisdommen Münster en Keulen, die onder leiding van prins-bisschop Bernhard von Galen (alias Bommen Berend) de stad belegerden. Von Rabenhaupt liet het ommeland onder water zetten. Het lukte zijn nietige leger om Groningen te ontzetten, Coevorden te bevrijden en de bisschoppelijke legers uit de Republiek te verdrijven.

Om te verhinderen dat de Duitse vijand via Twente opnieuw zou binnentrekken liet de veldheer een dam aanleggen in de Buurserbeek ter hoogte van de Harrevelderschans. Hierdoor kwam een uitgestrekt gebied onder water te staan en vormde een kilometers brede verdedigingslinie. Vanaf de Harrevelderschans, overgebleven uit de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648), kon je de omgeving in de gaten houden en de vijand van verre zien aankomen. „Bijzondere lokale geschiedenis, zeker in het licht van de documentaireserie van de NTR Het Rampjaar 1672. En vooral leuk voor Haaksbergen om te weten."